Langerhuizen Oeuvreprijs en Onderzoeksbate 2022 uitgereikt
Op donderdagmiddag 15 september werden tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Hodshon huis de Langerhuizen Oeuvreprijs en Onderzoeksbate 2022 in de Aard- en Milieuwetenschappen uitgereikt door Prof. dr. Louise Gunning-Schepers, voorzitter van de KHMW.
Prof. dr. A.A.M. (Bert) Holtslag, President of the European Meteorological Society, Emeritus Professor of Meteorology and Chair at the Meteorology and Air Quality (MAQ) Department, Wageningen University ontving de Langerhuizen Oeuvreprijs.
Juryrappport Langerhuizen Oeuvreprijs 2022
De Langerhuizen Bate was voor Dr. M.C. (Carina) Hoorn, Associate professor Palynology, Paleoecology, Paleobiogeography, Dept. of Ecosystem and Landscape Dynamics, Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics (IBED), Universiteit van Amsterdam.
Jury report Langerhuizen Bate 2022
Turbulente theorie en praktijk - Interview met Bert Holtslag
‘Waar ik het meest trots op ben? Dat is lastig te zeggen na ruim veertig jaar in het vakgebied. Ik begon bij het KNMI vanuit de behoefte om bij te dragen aan de Meteorologie en heb het geluk gehad dat ik veel heb kunnen samenwerken met en leren van collega’s en mentoren. Daarbij dienden zich veel kansen aan die ik heb gegrepen, zoals het meewerken aan publicaties en ontwikkelen van atmosferische modellen voor weer, klimaat en luchtkwaliteit.
Misschien nog wel het mooiste vind ik dat veel van die publicaties ook praktisch toepasbaar zijn, dat de resultaten worden benut. Datzelfde geldt voor de uitkomsten van het internationale onderzoeksprogramma “GEWEX Atmospheric Boundary-Layer Study (GABLS)”. Het GABLS programma ben ik in 2001 gestart en hieraan hebben vele onderzoekers uit verschillende landen vrijwillig meegewerkt. Het gaat hierbij niet alleen om de theorie, maar ook om het vereenvoudigen en begrijpen van verschillen tussen atmosferische modellen. Daarnaast heb ik zelf bijna vijftig promovendi mogen begeleiden en de interactie met jonge mensen en stafleden geeft veel voldoening. Ik vind het belangrijk om mensen de ruimte te geven en zelf te laten uitvinden en stuur hierbij graag aan met prikkelende vragen.’
Aan het woord is professor Bert Holtslag, wiens oeuvre werd bekroond met de Langerhuizen Oeuvreprijs. Hij is blij dat hij jong in de meteorologie terecht is gekomen, op het moment dat dat vakgebied net een grote sprong voorwaarts maakte. Behalve dat het een mooie erkenning van zijn inspanningen is, vindt hij deze prijs eervol omdat hij Nederlands is en voor de eerste keer wordt uitgereikt aan het vakgebied van de Aard- en Milieuwetenschappen. Een vakgebied waar hij hoorbaar aan verknocht is.
Wat de atmosferische grenslaag voor professor Holtslag zo fascinerend maakt, is heel kort samengevat: dat er zonder turbulentie geen leven op aarde mogelijk is. ‘In de atmosferische grenslaag zie je een veelheid aan verschijnselen,’ vertelt hij enthousiast, ‘zoals de wrijving van de atmosfeer met het aardoppervlak. En de menging van luchtstromen, die ervoor zorgt dat de temperatuur draaglijk blijft. Tegelijkertijd ontbreekt er een allesomvattende theorie over turbulentie, dus met de studie daarvan kunnen we nog jaren vooruit.’
Op mijn vraag hoe hij naar de toekomst kijkt na het bestuderen van de atmosferische grenslaag, antwoordt Holtslag dat we eigenlijk al dertig jaar weten dat de atmosfeer aan het veranderen is door menselijk toedoen. Dat gaat gewoon door. Hij vindt dat wij als mensheid veel sneller in actie hadden moeten komen. Zelf probeert hij zijn steentje bij te dragen door over dit onderwerp te spreken en te publiceren. Hardop vraagt hij zich onder andere af waarom auto’s zo hard moeten rijden. En van wie is de openbare weg dan eigenlijk? Het zijn de prikkelende vragen die hij ook graag aan anderen stelt.
Professor Holtslag is dan wel met pensioen, stilzitten doet hij allerminst. Hij begeleidt met veel plezier nog promovendi de komende jaren en er zit ook nog een nieuw boek in het vat. Dat zal gaan over atmosferische grenslagen boven land en in berggebieden. De opmaak van dat boek is een mooie besteding van een deel van het prijzengeld van de Langerhuizen Oeuvreprijs.
Boren naar de geschiedenis van het Amazonegebied - Interview met Carina Hoorn
Dr. M.C. (Carina) Hoorn is Associate Professor aan het Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics van de Universiteit van Amsterdam. Het voorstel waarmee ze de Langerhuizen Bate won, betreft een onderzoek in het Braziliaanse Amazonegebied waar in januari 2023 een wetenschappelijke boring zal plaatsvinden. Dit biedt ongekende mogelijkheden om de geschiedenis van het Amazone regenwoud te reconstrueren.
Ze was erg verrast en blij toen ze hoorde dat ze deze bate in de wacht had gesleept, vertelt Dr. Hoorn. “Ik ging ervan uit dat er veel competitie zou zijn én dat de bate vast naar een milieuvraagstuk van nu zou gaan. En niet naar een onderzoek naar miljoenen jaren geleden. De Langerhuizen bate is een mooie erkenning van het belang van dit onderzoek, dat komt op een bijzondere manier in het licht. Ik hoop ook dat het andere mensen aan het denken zet: dat je op een andere manier naar de geschiedenis van het Amazonegebied kunt kijken. Hopelijk worden mensen daar enthousiast van.”
Sinds 1988 is Hoorn al als onderzoeker actief in het Amazonegebied. Ze groeide op in Spanje, waar ze Spaans leerde op school. Dit in combinatie met een voorliefde voor de natuur en een inspirerende hoogleraar die werkzaam was in Zuid-Amerika, legde de kiem voor haar onderzoekswerk in die regio. “Wat het Amazonegebied zo fascinerend maakt, zijn de grote biodiversiteit en het feit dat er nog weinig bekend is over de geschiedenis van dit gebied,” aldus Hoorn.
De internationale groep onderzoekers die betrokken is bij deze boring, kwam voor het eerst in 2014 samen. Toen na een paar jaar hun voorstel werd goedgekeurd, moest er geld bij elkaar gebracht worden vanuit verschillende landen. De boringen zouden al in 2019 plaatsvinden, maar door de pandemie werd alles uitgesteld. Nu staan ze dus voor januari 2023 gepland. Hoorn licht het vervolg toe: “Een consortium van onderzoekers heeft de eerste rechten om deel te nemen aan het onderzoek op basis van de resultaten van de boringen. Het bijzondere is, dat er complementaire takken van wetenschap betrokken zijn bij dit project. Palynologen (die pollen van bloemdragende planten en sporen van bijvoorbeeld varens en schimmels onderzoeken), geochemici en andere disciplines zijn vertegenwoordigd. Op een gegeven moment kun je je data bij elkaar leggen en dat maakt dan samen een groot verhaal. Het materiaal dat we onderzoeken is heel resistent dus dat blijft miljoenen jaren goed bewaard.”
De publicaties van Dr. Hoorn worden vaak als sleutel referenties gebruikt. Ze legt uit waarom: “Men dacht dat de soortendiversiteit van het Amazonegebied kwam door de afwisseling van IJstijd naar interglaciaal. Voor het eerst keken we verder terug dan dat er eerder onderzocht was. We deden dat vanuit een combinatie van de vakgebieden geologie en biologie, dat leverde nieuwe inzichten op. Interdisciplinair werken wordt vaak bemoeilijkt doordat wetenschappelijke bijeenkomsten beperkt zijn tot één vakgebied en er wordt een andere taal gesproken, met ander jargon. Toch loont het om over je discipline heen te kijken en nieuwsgierig te zijn naar andere vakgebieden.”
Wat Dr. Hoorn hoopt te bereiken: inzicht in de transitie van het klimaat optimum (15 tot 17 miljoen jaar geleden) naar klimaat afkoeling (vanaf 14 miljoen jaar geleden). Daarnaast: beter begrijpen hoe cyclische veranderingen van zee naar kust naar land en terug van invloed zijn op het bos in het Amazonegebied. Hopelijk zullen de resultaten bijdragen aan de geschiedschrijving van het Amazonegebied en meer inzicht geven in de oorsprong van de biodiversiteit in de regio.
De belangrijkste activiteit van de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde 'Diligentia' is een jaarlijkse lezingencyclus op het gebied van natuurwetenschappen: 15 lezingen in Theater Diligentia aan de Lange Voorhout in Den Haag, over natuurkunde, scheikunde, sterrenkunde, wiskunde, geologie, biologie en geneeskunde, door vooraanstaande wetenschappers op maandagavonden van 20:00 - 21:15 uur. De lezingen worden gestreamd via de website van Diligentia. 