De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (KHMW) heeft de Mercator Sapiens Stimulus 2025 toegekend aan Meta Roestenberg, hoogleraar vaccinologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum.
De Mercator Sapiens Stimulus geeft een jonge talentvolle wetenschapper halverwege zijn of haar loopbaan de gelegenheid relevant, ambitieus en verrassend onderzoek te doen. Voor Meta Roestenberg betekent de prijs, waaraan een bedrag van 1 miljoen euro verbonden is, de kans om samen met haar team een nieuw krachtig vaccin tegen malaria te ontwikkelen.
Meta Roestenberg | foto: Milette Raats
Meta Roestenberg is hoogleraar vaccinologie en klinisch hoofd van het Controlled Human Infection Center aan de Universiteit Leiden. Ze wil de prijs gebruiken om een nieuw vaccin te ontwikkelen tegen malaria, een ziekte waar jaarlijks wereldwijd nog steeds meer dan een half miljoen mensen aan overlijden.
Het bijzondere aan Roestenbergs onderzoek is dat ze gebruik maakt van levende malariaparasieten. Door het selectief verwijderen van genetisch materiaal zijn er verzwakte parasieten ontwikkeld die veilig aan mensen toegediend kunnen worden en zo als vaccin kunnen dienen. De eerste onderzoeksresultaten laten zien dat deze vorm van immunisatie een bijna volledige bescherming biedt. Dat is een veelbelovend resultaat, dat ook al de belangstelling heeft gewekt van de redacties van vooraanstaande medische tijdschriften als New England Journal of Medicine en Nature Medicine. Met het geld van de Stimulus gaat Roestenberg het vaccin nòg krachtiger maken, zodat het uiteindelijk in de landen waar malaria heerst, effectief kan worden toegepast.
De Mercator Sapiens Stimulus is de grootste privaat gefinancierde wetenschapsprijs van Nederland. Bijzonder aan deze prijs is dat er geen voorwaarden gesteld worden aan het te verrichten onderzoek, waardoor de onderzoeker een grote mate van vrijheid geniet. Volgens Roestenberg kan het belang van particuliere financiering van wetenschappelijk onderzoek niet genoeg benadrukt worden. ‘Om financiering te krijgen op basis van vertrouwen, heeft een enorme impact.’
Toen ze gebeld werd met het nieuws dat ze de Mercator Sapiens Stimulus had gewonnen, was ze er eerst even stil van. ‘Want je realiseert je dat je hier dingen mee kunt doen die je anders niet zou kunnen doen’, zegt ze.
Dankzij het prijzengeld kan ze onder meer een promovendus en twee postdoctorale onderzoekers aanstellen. ‘Dat is een van de mooie aspecten van zo’n prijs: het geeft jonge academici de kans om zich verder te ontwikkelen. Daarmee verander je de wereld.’
Over de Mercator Sapiens Stimulus
De Mercator Sapiens Stimulus gaat uit van de KHMW, het oudste wetenschappelijke genootschap van Nederland, en is mogelijk gemaakt door de Stichting Hartwig Foundation.
De Mercator Sapiens Stimulus wordt dit jaar voor de tweede keer uitgereikt. Aan de prijs is een geldbedrag van 1 miljoen euro verbonden. De prijs is bedoeld voor een talentvolle jonge wetenschapper die innovatief en grensverleggend onderzoek doet. De eerste Mercator Sapiens Stimulus werd in 2024 uitgereikt aan prof. dr. Mariska Kret, hoogleraar Cognitieve Psychologie aan de Universiteit Leiden.
De jury voor de Mercator Sapiens Stimulus 2025 bestond uit prof. dr. Ineke Sluiter, voormalig president KNAW, prof. dr. Stan Gielen, voormalig voorzitter raad van bestuur NWO, en prof. dr. André Knottnerus, oud-voorzitter WRR. Voorzitter was prof. dr. Louise Gunning-Schepers en vicevoorzitter prof. dr. Alexander Rinnooy Kan, beiden voormalig voorzitter van de KHMW.
De prijsuitreiking vindt plaats op 12 februari 2025, tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Hodshonhuis in Haarlem.
Op dinsdag 21 januari 2025 vond in Den Haag een extra Dreesseminar plaats. Aanleiding was het verschijnen van het boek Dansen op een smal akkoord. Het begrotingsbeleid van het kabinet-Schoof van Jan Donders en Flip de Kam, de achtste uitgave in de reeks Dreesforum.
Tijdens deze bijeenkomst stond het zoeklicht op de beleidsvoornemens van het kabinet-Schoof. De eerste begroting van het kabinet-Schoof plakt bedragen op de voornemens uit hoofdlijnenakkoord en regeerprogramma en licht de kabinetsplannen op tal van beleidsterreinen toe. De ambities zijn groot, de uitwerking van veel beleid laat echter nog op zich wachten. Sommige knelpunten (btw, box 3) zijn geparkeerd, in afwachting van de Voorjaarsnota die uiterlijk eind april 2025 verschijnt.
Aan het programma werd meegewerkt door Flip de Kam, emeritus-hoogleraar openbare financiën aan de Rijksuniversiteit Groningen, Jan Donders, econoom en voormalig directeur Economentraineeship BOFEB, Roel Beetsma, hoogleraar macro-economie en decaan van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde (Universiteit van Amsterdam), en Wimar Bolhuis, directeur TNO Vector en tevens verbonden aan de Universiteit Leiden. Meer in het bijzonder gingen Beetsma en Bolhuis in op het begrotingsbeleid en een op vereenvoudiging gerichte herziening van de inkomensheffing en de inkomenstoeslagen. Dagvoorzitter was Esther van Rijswijk, econoom en gespreksleider.
Op deze pagina vindt u de video van de livestream, een foto-impressie, de Powerpoints van de sprekers en (binnenkort) een geschreven verslag van de bijeenkomst.
Bij de koffie: v.l.n.r. Jan Donders, Esther van Rijswijk en Willem B. Drees (wetenschappelijk secretaris KHMW)
Er is veel belangstelling voor het boek van Flip de Kam en Jan Donders.
Gespannen verwachtingen bij het publiek.
Didier Maclaine Pont, penningmeester KHMW
Flip de Kam
Roel Beetsma
Wimar Bolhuis
Panelleden in conclaaf
Esther van Rijswijk leidt het gesprek met de zaal.
Bestelinformatie
U kunt Dansen op een smal akkoord. Het begrotingsbeleid van het kabinet-Schoof van Jan Donders en Flip de Kam bestellen door uw naam en adresgegevens te mailen naar sdb.secretariaat@khmw.nl, en € 14,50 euro (incl. portokosten) over te maken naar NL49 ABNA 0561 1159 66 t.n.v. Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen o.v.v. Publicatie Donders/De Kam.
Onlangs werd in Den Haag “Dansen op een smal akkoord. Het begrotingsbeleid van het kabinet-Schoof" gepresenteerd, het nieuwe boek van Jan Donders en Flip de Kam. Een heldere uitleg voor wie meer wil weten over de begroting.
U kunt dit boek bestellen door uw naam en adresgegevens te mailen naar sdb.secretariaat@khmw.nl, en 14,50 euro (incl. portokosten) over te maken naar NL49 ABNA 0561 1159 66 t.n.v. Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen o.v.v. Publicatie Donders/De Kam.
Op maandag 20 januari vond in het Hodshonhuis de uitreiking plaats van de KHMW Brouwer Vertrouwensprijzen. Dit jaar waren het er voor het eerst niet één, maar twee. De Brouwer Vertrouwensprijzen zijn bestemd voor maatschappelijke initiatieven die het onderling vertrouwen in de samenleving versterken. De eerste prijs (€ 100.000) is toegekend aan kennisuitwisselingsplatform CollectieveKracht en de tweede prijs (€ 50.000) aan Stichting Join Us.
1e prijs: Kennisplatform CollectieveKracht
CollectieveKracht is hét kennisplatform voor burgercollectieven, groepen burgers die samenwerken om een gemeenschappelijk doel te realiseren.
CollectieveKracht wil burgercollectieven uit alle sectoren – van energie tot wonen en van zorg tot voedsel – op de kaart zetten en ondersteunen. Dat doet het platform door burgercollectieven en experts zowel online (via webinars en lezingen) als fysiek (met evenementen in het hele land) met elkaar in contact te brengen. Het stelt wetenschappelijke kennis voor burgercollectieven beschikbaar en legt maatschappelijke vragen voor aan experts die aan het platform verbonden zijn, zoals wetenschappers, beleidsmakers en financiers; hun bevindingen worden vervolgens ook weer via het platform gedeeld. Alle activiteiten van CollectieveKracht zijn onafhankelijk, gratis en toegankelijk. Momenteel zijn er 232 burgercollectieven en 167 experts bij het platform aangesloten.
CollectieveKracht is een project van de onderzoeksgroep Social Enterprises and Institutions for Collective Action aan de Rotterdam School of Management (RSM), een onderdeel van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Initiatiefnemer is Tine De Moor, hoogleraar Social Enterprises and Institutions for Collective Action binnen de vakgroep Business-Society Management aan de RSM.
‘Sinds de jaren ‘80 besteedt de overheid steeds meer dienstverlening uit aan de markt. Daarbij wordt zelden tot nooit nagedacht over hoe de markt op die vraag zal reageren’, zegt De Moor. ‘Aan bijvoorbeeld de kinderopvang en de ouderenzorg kun je zien dat zo’n benadering allerlei perverse effecten kan hebben. Want de markt heeft de bedoeling om winst te maken. Veel zorginstellingen verdwijnen bijvoorbeeld omdat ze vanuit marktperspectief niet rendabel zijn. Het zorgt ervoor dat veel mensen in de problemen komen. Dan heb je een andere oplossing nodig, en uiteindelijk gaan mensen het maar zelf doen.’ Dat wil niet zeggen dat elk burgercollectief uit nood geboren wordt. ‘Soms willen mensen gewoon zelf de controle hebben.’
‘Vertrouwen’ is bij burgercollectieven een sleutelwoord, denkt De Moor. ‘Enerzijds bij het laten functioneren van het collectief, en anderzijds ook in het contact met maatschappelijke instellingen, politiek en overheid.’ Aan vertrouwen in de overheid ontbreekt het nog wel eens. De Moor ziet echter dat actief zijn binnen een burgercollectief kan leiden tot prosociaal gedrag: de bereidwilligheid van mensen om te investeren in de samenleving in brede zin. ‘Als mensen binnen zo'n organisatie in het kleine de democratie herontdekken, kan dat leiden tot meer vertrouwen in andere instellingen. We zien aan de peilingen dat het vertrouwen in de politiek al jaren daalt. Misschien is dit een manier om wat vertrouwen te herwinnen.’
Voor CollectieveKracht is naast ‘vertrouwen’ ‘wederkerigheid’ een kernbegrip, en ook een voorwaarde voor de 62 aangesloten wetenschappers om op het platform actief te kunnen zijn. De Moor stoort zich eraan dat wetenschappers voor hun onderzoek al heel snel een beroep op burgers doen, en de uitkomsten van hun onderzoek vervolgens niet terugkoppelen. De Moor wil dat omdraaien. ‘Als wetenschappers moeten we vertrekken vanuit het geven, en daarna pas vragen, naar medewerking, naar data, om wetenschappelijke vragen te kunnen beantwoorden. Dat lijkt me de juiste houding als we als wetenschappers het respect van onze medeburgers willen behouden.’
Het lijkt soms wel alsof negativiteit in de Nederlandse samenleving de boventoon voert, observeert De Moor. ‘CollectieveKracht laat zien dat er veel mensen zijn die echt bereid zijn om de schouders eronder te zetten, die de problemen zelf willen helpen oplossen. Door die op de kaart te zetten, geven we ze een gezicht.’
Met het geld van de Brouwer Vertrouwensprijs wil CollectieveKracht de eigen organisatie consolideren en het werkterrein uitbreiden, mogelijk ook naar andere landen. ‘De context mag in een ander land verschillend zijn, maar de vorm van de institutie is niet zo verschillend.’
De jury van de Brouwer Vertrouwensprijs is onder de indruk van de vele activiteiten van het platform, de professionaliteit van de organisatie en de wetenschappelijke inbedding van het werk. ‘De jury is – met de mensen achter het kennisplatform – van mening dat vertrouwen verankerd moet zijn in de collectieve kracht van een samenleving’, aldus het juryrapport.
Het team van CollectieveKracht in de prijzen; Tine De Moor derde van links
2e prijs: Stichting Join Us
Join Us is een stichting die eenzaamheid bij jongeren aankaart en aanpakt. ‘Het grootste probleem is dat jongeren die zich eenzaam voelen zich, als ze niet begeleid worden, steeds meer terugtrekken uit de maatschappij’, zegt Jolanda van Gerwe, oprichter en directeur-bestuurder van Stichting Join Us. ‘Tien procent van de jongeren voelt zich langdurig eenzaam, dat zijn 450.000 jongeren. Voor zowel de jongeren zelf als de maatschappij heeft dit veel negatieve gevolgen zoals mentale problemen, verslavingen en hoge zorgkosten.’
Join Us heeft als doel het aankaarten en aanpakken van eenzaamheid onder jongeren. ‘Als we aan jongeren denken, zien we ze vaak in groepjes naar school fietsen of samen in de klas zitten’, zegt Van Gerwe. ‘Dat ziet er heel gezellig uit. Maar natuurlijk kun je je in zo’n groep ook eenzaam voelen.’ Join Us wil het bewustzijn van eenzaamheid onder jongeren vergroten en het onderwerp uit de taboesfeer halen. ‘Jongeren schamen zich vaak als ze zich eenzaam voelen’, weet Van Gerwe. ‘Het voelt een beetje als falen, alsof je iets niet goed hebt gedaan. Maar dat is helemaal niet waar!’
Het afgelopen jaar bood Join Us vier activiteiten aan: Join Us in real life, Join Us online, Join Us Community en Join Us Academy. Join Us in real life richt zich op jongeren van 12 tot 30 jaar die hun sociale leven een boost willen geven, met tweewekelijkse bijeenkomsten begeleid door jeugdprofessionals van regionale sociaal werkorganisaties en ervaringsvrijwilligers. Join Us online is een vier maanden durende interventie voor jongeren van 18 tot 30 jaar, met wekelijkse sessies onder begeleiding van een jeugdprofessional en een ervaringsvrijwilliger. De Join Us Community is een online ontmoetingsplek voor jongeren van 16 tot 30 jaar waar ze elkaar kunnen ontmoeten, social skills ontwikkelen, vriendschappen sluiten en leuke activiteiten ondernemen. De Join Us Academy biedt trainingen, presentaties en workshops voor (overheids)instellingen, scholen, sociaal werkorganisaties, ouders, vrijwilligers en andere geïnteresseerden.
Join Us heeft een methodiek ontwikkeld gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en oplossingsgerichte therapie, die is opgenomen in de databank van effectieve interventies van Movisie en NJI. Join Us werkt samen met meerdere Nederlandse universiteiten. In 2025 voert Join Us samen met de Universiteit Utrecht een gerandomiseerde effectiviteitsstudie die wereldwijd het eerste onderzoek is naar eenzaamheidsaanpak op deze schaal.
Jongeren noemen meedoen aan een project van Join Us vaak als ‘life changing’, vertelt Van Gerwe. ‘We horen vaak van jongeren terug dat ze geen vertrouwen meer in zichzelf of in het leven hadden, en dat ze door Join Us en door het contact met anderen inzien dat ze er mogen zijn.’ Honderden oud-deelnemers hebben zich ingezet als ervaringsvrijwilliger om andere jongeren te helpen. Anderen zijn ondertussen aan een opleiding of een baan begonnen en hebben daar, met behulp van de vaardigheden die ze bij Join Us geleerd hebben, een sociaal netwerk opgebouwd.
Sinds de oprichting in 2018 heeft Join Us 76.000 jongeren geactiveerd. Tot dusver werkte de stichting vooral samen met gemeenten en sociaal werkorganisaties. Met het geld van de Brouwer Vertrouwensprijs wil Join Us ervoor zorgen dat eenzaamheid onder jongeren ook in het onderwijs en op de werkvloer meer aandacht krijgt.
Van Gerwe is vereerd met de toekenning van de tweede prijs van de Brouwer Vertrouwensprijzen, vooral om het woord ‘vertrouwen’ in de naam van de prijs. ‘Dat is precies wat we een beetje missen in de maatschappij: vertrouwen in elkaar hebben en naar elkaar omkijken.’
‘Join Us geeft jongeren die eenzaam zijn kracht door hen met elkaar in contact te brengen’, aldus het juryrapport. ‘Vanuit die kracht kunnen ze weer activiteiten ontplooien en zo hun steentje bijdragen aan het sociale weefsel van onze samenleving. […] Omdat de nieuwe generatie onze toekomst is en hun welzijn ons allemaal raakt, wordt de tweede Brouwer Vertrouwensprijs toegekend aan Join Us.’
Het team van Join Us; Jolanda van Gerwe 4e van links.
De Brouwer Vertrouwensprijs wordt uitgereikt sinds 2017. In 2025 werden er voor het eerst twee prijzen uitgereikt: een eerste prijs van € 100.000 en een tweede prijs van € 50.000. Er waren 57 inzendingen. De jury bestond uit prof. dr. Hans Boutellier, prof. dr. Geert ten Dam, prof. dr. Marileen Dogterom, mr. Joost Farwerck en Ada van der Veer-Vergeer. Juryvoorzitter was mr. Rutger Schimmelpenninck. Prof. dr. Wim B. Drees vertegenwoordigde het KHMW-bestuur bij de juryvergaderingen.
De Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek 2025 is toegekend aan prof. dr. Hannes Mühleisen, senior onderzoeker bij het Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) in Amsterdam en hoogleraar Data Engineering aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Mühleisen ontvangt deze onderscheiding voor zijn belangrijkste bijdrage, het DuckDB-systeem. DuckDB is een open-source kolom-georiënteerd relationeel databasemanagementsysteem dat complexe query's uitvoert op grote databases en zich richt op online analytische verwerking. DuckDB is ontwikkeld als onderdeel van het lopende onderzoek naar database-architecturen bij het CWI, samen met voormalig student dr. Mark Raasveldt. De impact van DuckDB is indrukwekkend: het systeem is eenvoudig en heeft meer dan tien miljoen downloads per maand. Het wordt actief gebruikt in de productie door Fortune 500-bedrijven. DuckDB vormt de kern van verschillende innovatieve start-ups wereldwijd; zo heeft MotherDuck meer dan $100 miljoen opgehaald om een datawarehouseproduct te ontwikkelen op basis van DuckDB. Het projectteam is vanuit het CWI uitgegroeid tot een onafhankelijk bedrijf, DuckDB Labs, dat commerciële diensten rond DuckDB aanbiedt en mede is opgericht door Mühleisen en Raasveldt. Het project wordt beheerd door de non-profitorganisatie DuckDB Foundation, waarvan de statuten waarborgen dat DuckDB open source blijft onder de MIT-licentie.
De jury voor de Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek 2025 bestond uit prof. dr. ir. S. (Stefano) Stramigioli, Universiteit Twente, prof. dr. R.C. (Remco) Veltkamp, Universiteit Utrecht, en prof. dr. J.N. (Joost) Kok, Technische Universiteit Eindhoven. De juryvergadering werd voorgezeten door KHMW-maatschappelijk lid dr. N.U. (Artie) Ramsodit en bijgewoond door prof. dr. A.P. (Ad) IJzerman, bestuurslid KHMW. De jury besloot Mühleisen tot winnaar uit te roepen omdat zijn werk belangrijk is bij het overbruggen van de kloof tussen datawetenschap en databaseontwikkeling, het nieuwe inzichten mogelijk maakt via krachtige tools voor gegevensverwerking en bovendien de manier verandert waarop gegevens worden gebruikt en geanalyseerd. Het werk van Mühleisen heeft Nederland op de wereldkaart gezet van analytics in databases.
Prof. Hannes Mühleisen zal zijn prijs in ontvangst nemen tijdens ICT.OPEN2025, dat plaatsvindt op 15 en 16 april 2025 in Utrecht.
De prestigieuze Nederlandse Prijs voor ICT-onderzoek wordt jaarlijks uitgereikt aan een wetenschappelijk onderzoeker die binnen 15 jaar na het behalen van zijn/haar doctorstitel vernieuwend onderzoek heeft verricht of verantwoordelijk is geweest voor een wetenschappelijke doorbraak in ICT. Sinds 2023 wordt de prijs gefinancierd door alle leden* van het ICT-onderzoek Platform Nederland (IPN) met een subsidie van COMMIT\, via de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (KHMW). Naast het prijzengeld zal Mühleisen ook een video opnemen om zijn prijswinnende werk en de betekenis ervan toe te lichten. Deze zal worden verspreid onder scholen en andere kennisinstellingen.
Eerdere winnaars van de Nederlandse Prijs voor ICT-Onderzoek zijn:
Dr. Ivano Malavolta – Vrije Universiteit Amsterdam (2024)
Dr. Cristiano Guiffrida –Vrije Universiteit Amsterdam (2023)
Dr. Jasmin Blanchette – Vrije Universiteit Amsterdam (2022)
Dr. Felienne Hermans – Universiteit Leiden (2021)
Dr. Pablo Cesar – Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) (2020)
Prof. dr. Elmar Eisemann – Technische Universiteit Delft (2019)
Prof. dr. Joost Batenburg – CWI/ Universiteit Leiden (2018)
Dr. Peter Schwabe – Radboud Universiteit (2017)
Prof. dr. Alexandru Iosup – Technische Universiteit Delft / Vrije Universiteit Amsterdam (2016)
Dr. Birna van Riemsdijk – Technische Universiteit Delft (2015)
Prof. dr. Marieke Huisman – Universiteit Twente (2013)
Dr. Cees Snoek – Universiteit van Amsterdam (2012)
Prof. dr. Bettina Speckmann – Technische Universiteit Eindhoven (2011)
Over IPN
IPN is een landelijk platform voor het Nederlands ICT-onderzoeksveld en fungeert als hét aanspreekpunt richting beleidsmakers, politiek, bedrijfsleven en andere maatschappelijke groeperingen. IPN geeft de ICT in Nederland als wetenschappelijke discipline een sterkere positie en maakt haar meer zichtbaar.
In 2025 organiseert de KHMW een nieuwe serie debatten: Transition Talks. Tijdens deze debatten wordt er gesproken over de belangrijke maatschappelijke transities van deze tijd. Op 16 maart stond de materialentransitie centraal. (Klik hier een verslag.) Op 15 juni gaat het over de eiwittransitie en op 7 september over de energietransitie. De debatten zijn toegankelijk voor leden en niet-leden van de KHMW. Wilt u meepraten? Meldt u dan snel aan voor het volgende debat, op 15 juni.
Bestelinformatie
