Uitreiking Langerhuizen Oeuvreprijs en Bate en ESM Proefschriftprijs Interdisciplinariteit 2023

Op donderdagmiddag 6 juli werden tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Hodshon huis de Langerhuizen Oeuvreprijs en Onderzoeksbate 2023 in de Sterrenkunde en de ESM Proefschriftprijs Interdisciplinariteit 2023 uitgereikt.
Prof. dr. Louise Gunning-Schepers, voorzitter van de KHMW heette de vele gasten welkom. De prijzen werden uitgereikt door de wetenschappelijk secretarissen van de KHMW, Prof. dr. Ad IJzerman en Prof. dr. Wim B. Drees.

De opname van de livestream is hier terug te kijken. https://youtu.be/fgll5MFJH1g

 

KHMW LANGERHUIZEN OEUVREPRIJS 2023 - STERRENKUNDE

De KHMW Langerhuizen Oeuvreprijs was voor Prof. dr. E.P.J. (Edward/Ed) van den Heuvel, emeritus-hoogleraar sterrenkunde Universiteit van Amsterdam.
De laudatio werd uitgesproken door jurylid Prof. dr. ir. Johan Bleeker, oud-algemeen directeur SRON-Nederlands Instituut voor Ruimteonderzoek, emeritus-hoogleraar ruimteonderzoek aan de Universiteit Utrecht.

Juryrapport Langerhuizen Oeuvreprijs 2023

 

KHMW LANGERHUIZEN BATE 2023 - STERRENKUNDE

Dr. K.B. (Katharine) Mulrey, Assistant Professor Department of Astronomy (IMAPP) aan de Radboud Universiteit, ontving de KHMW Langerhuizen Bate voor haar onderzoek 'Detecting cosmic rays with LOFAR 2.0'.
Wetenschappelijk secretaris natuur- en medische wetenschappen Prof. dr. Ad IJzerman sprak de laudatio uit.

Jury Report Langerhuizen Bate 2023

 

KHMW ESM PROEFSCHRIFTPRIJS INTERDISCIPLINARITEIT 2023

Dit jaar werd voor het eerst de KHMW ESM Proefschriftprijs Interdisciplinariteit uitgereikt. Winnaar van de prijs was Dr. J. (Jonatan) Godinez Madrigal (Technische Universiteit Delft), researcher in project water allocation and rights aan het IHE Delft Institute for Water Education voor zijn proefschrift 'Paradigm Lost; On the Value of Lost Causes in Transforming Cities and Water Systems’ Development Pathways'.
Jurylid Prof. dr. Aafke Komter, emeritus-hoogleraar comparative studies of social solidarity Universiteit Utrecht, sprak de laudatio uit.

Jury Report ESM Proefschriftprijs 2023

 

INTERVIEWS

Interview met Ed van den Heuvel: Het voordeel van ons is: die sterren, die zie je gewoon

Uit het juryrapport: “Deze oeuvreprijs wordt Ed van den Heuvel toegekend voor zijn pionierswerk in het onderzoek naar de evolutie van zware dubbelsterren, specifiek naar scenario’s voor de vorming van nauwe röntgendubbelsterren, binaire radiopulsars en mogelijke bronnen van zwaartekracht- straling. (…) Van den Heuvel heeft de afgelopen decennia ook belangrijke bijdragen aan de popularisering van de sterrenkunde geleverd, duidelijk geïnspireerd in deze door zijn grote voorbeeld Kees de Jager.”

Kees de Jager en zeker ook Marcel Minnaert wakkerden bij Ed van den Heuvel de fascinatie voor het bestuderen van sterren aan. Minnaert was een pionier in het bestuderen van de fysica van de zon; De Jager, promotor van Van den Heuvel, bestudeerde de zon, en de evolutie van sterren. Maar het begon allemaal op de HBS, bij zijn wiskundelerares die in het laatste jaar ook het vak Sterrenkunde, toen Kosmografie geheten, gaf. Die lessen inspireerden  Van den Heuvel om sterrenkunde te gaan studeren in Utrecht.

Popularisering van wetenschap werd daar toen al gepromoot. Van den Heuvel: “Minnaert vond dat je zoveel mogelijk aan het algemene publiek je vak moest kunnen uitleggen. Hij stuurde ons er altijd op uit voor een lezing over de sterren. De eerste keer doe je dat natuurlijk verschrikkelijk slecht, maar in de loop der tijden leer je wel.”

En dat blijkt! Van den Heuvel legt zijn pionierswerk in de jaren ’60 aanschouwelijk uit: met behulp van twee sinaasappels illustreert hij hoe in een dubbelster twee sterren, meestal een zware en een lichte, om elkaar heen draaien. Van den Heuvel: “Zware sterren, met meer massa, leven astronomisch gezien maar kort; ze branden eerder op dan lichte en al wat er overblijft is een heel klein compact sterretje, een neutronenster, óf een zwart gat. De lichtere ster daarentegen is nog een gewone ster, en ze blijven om elkaar heen draaien. En je kunt dus verwachten dat er dubbelsterren zijn waar zo’n neutronenster of zo’n zwart gat in zit, plus een gewone ster. Zulke systemen zijn ontdekt begin jaren ‘70 en dat noemen we dan röntgendubbelsterren omdat ze veel röntgenstraling uitstralen. Ik vond het leuk dat ik het bestaan van zulke dubbelsterren toen kon verklaren, en ook hun verdere evolutie tot dubbele neutronensterren en dubbele zwarte gaten. Dubbele neutronensterren zijn al in 1974 ontdekt en dubbele zwarte gaten pas recentelijk, in 2015.”

Ondanks het feit dat Van den Heuvel al een tijdje met emeritaat is, werkt hij nog gewoon door. Zo schreef hij met Thomas Tauris het boek ‘Physics of Binary Star Evolution: from stars to X-ray binaries and gravitational wave sources’, dat voorjaar 2023 verscheen.

Over de positie van de Nederlandse sterrenkunde is hij zeer positief: “Wij zijn maar klein, maar gezien de productie en kwaliteit van de wetenschappers in ons land behoren wij tot de mondiale top 3, na de VS en het Verenigd Koninkrijk”. Ook de interesse van leken in de sterrenkunde blijft, denkt Van den Heuvel: “Het grote voordeel van ons is dat als je ’s avonds buiten loopt, je die sterren, de maan en de planeten ziet. Andere fysici hebben toch het probleem dat je atomen niet met het blote oog kan zien. Elke leek kan sterren zien en vraagt zich dan dingen af. En daar haken wij op in, natuurlijk.”

Interview: Karin van den Boogaert

--

Interview met Katharine Mulrey: As humans we should not be afraid to think big and try to understand the biggest questions we have about the universe

Uit het juryrapport: “The LOFAR telescope is currently being expanded to LOFAR 2.0. The ‘Transient Buffer Boards’ essential for detecting cosmic rays were not yet part of LOFAR 2.0, and are now made possible by the Langerhuizen Bate. The jury has selected Dr. Mulrey’s proposal based on the clarity of the proposal, the scientific excellence of the radio wave detection technique for cosmic rays (developed in the Netherlands), the excellence of Dr. Mulrey as the leader of this research within the LOFAR community, as well as the good match between the requested and available resources.”

Katharine Mulrey is almost two years in the Netherlands now and already has two prizes: in March 2023 she was awarded the Jubileum Prize for the Exact Sciences from the Radboud Network for Female Professors (RNVH) because she’s an excellent female researcher; and her proposal was honored with the Langerhuizen Bate, an amount of 25,000 euros. Katharine Mulrey is extremely happy with this contribution: “LOFAR 2.0 is going to be next level. It’s going to let astronomers detect different types of particles and different types of energies. It’s kind of like we have the baseline science and now we go to the next level.”

LOFAR (Low Frequency Array) is currently the largest radio telescope operating at the lowest frequencies that can be observed from earth. Katherine Mulrey leads research into cosmic rays through their detection in low-frequency radio waves with the Dutch LOFAR telescope. Cosmic rays consist of very high energy elementary particles and atomic nuclei that are accelerated in astrophysical sources to near the speed of light. Cosmic rays give astronomers and physicists a unique opportunity to study the physics and composition of particles at these energies, as well as to trace where and how these particles in the universe acquire their acceleration. Mulrey: “We have some ideas about where they come from, it’s just not very certain. We want to understand the processes in the universe that can produce such extreme conditions that you can make particles like this.”

So what will be the exact function of the Transient Buffer Boards? “LOFAR antennas are constantly measuring a radiosignal but we can’t save all the data that comes in. So you need to have a buffer of a few seconds in order to decide oh yes I saw a cosmic ray, I need to take a snapshot of these data and this is what allows us to do that”, Mulrey says. And she adds:“Cosmic rays are kind of always coming in on a constant rate and we so far collect let’s say one really nice cosmic ray a day. We hope that with this upgrade for LOFAR 2.0 we can make it ten a day. Then you really increase the number of events you have by an order of magnitude and this allows you to gain more insight into cosmic rays.”

Interview: Karin van den Boogaert

--

Interview met Jonatan Godinez Madrigal: Mijn grootste voldoening is dat de kennis die ik heb geproduceerd, direct bruikbaar is voor belanghebbenden in het conflict

Waar gaat je proefschrift over?
“Ik was gefrustreerd over mijn werk als multidisciplinair projectleider bij het Chapalameer, het grootste meer van Mexico dat dreigt op te drogen door de enorme behoefte aan water vanuit Guadalajara, de tweede stad van het land. Als gevolg van corruptie en desinteresse keurden stadsbestuurders onze sociale en milieuvoorstellen niet goed en daarom boekten we onvoldoende resultaten.
Mijn baas kende IHE Delft en TU Delft-professor Pieter van der Zaag uit de tijd dat zij promoveerden in Wageningen. Hij heeft contact gezocht voor mij. Toen ik een scholarship van de Mexicaanse overheid kreeg, ben ik naar Nederland gekomen. Mijn promotieonderzoek ging over het waterconflict in de Mexicaanse hooglanden van Jalisco met betrekking tot het implementeren en opleggen van een grootschalige infrastructurele ingreep om water over te brengen naar steden met watertekorten zoals Guadalajara. De implementatie daarvan zou honderden dorpelingen verplichten te verhuizen en hun voorouderlijk land te verliezen.
Hoe meer ik het probleem onderzocht vanuit het perspectief van de belanghebbenden, hoe meer het me ging dagen dat hun veronderstellingen en onderliggende aannames de beschikbare kennis kleurden. Toen wist ik zeker dat ik als sociaal wetenschapper het conflict vanuit een technische benadering moest bestuderen. Alleen als ik dat zou doen, zou ik impact kunnen hebben bij soortgelijke problemen.”

Wat heeft je dissertatie je opgeleverd?
“Mijn grootste voldoening is dat de kennis die ik heb geproduceerd, direct bruikbaar is voor belanghebbenden in het conflict. Mijn kennis blijkt nuttig bij het transformeren van een dreigend waterdrama en bij het rechtzetten van de misstanden die zijn begaan door machtige en nalatige spelers die anderen een grootschalige infrastructuur oplegden.
Een van mijn supervisors, Nora van Cauwenbergh, is me steeds blijven steunen, ook door me een paar keer een tijdelijke opdracht te geven waar ik geld mee kon verdienen zodat ik kon blijven. Alleen zo kon ik mijn promotie voltooien, omdat ik meer tijd nodig had. Nu heb ik een postdoc-plek in haar team. Geweldig, omdat ik mijn wetenschappelijke carrière wil vervolgen. Ik ben er door deze ervaring nog sterker van overtuigd geraakt dat het belangrijk is om interdisciplinair onderzoek te doen.
De prijs is een wetenschappelijke erkenning dat interdisciplinair onderzoek direct ingezet kan worden voor actie en daarbij ook hoge kwaliteitsnormen kan halen. Het is de academische erkenning voor een nieuwe manier van wetenschap bedrijven.”

Wat ga je doen met het prijzengeld?
“Ik ga het opzij zetten voor mijn dochter die hier is geboren. Ik wil graag in Nederland blijven, vanwege mijn carrièrekansen als interdisciplinair wetenschapper, maar ook omdat zij dan in vrijheid op kan groeien.”

Interview: Gwen van Loon