Op 12 februari 2024 werd tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Hodshonhuis, de zetel van de KHMW in Haarlem, de eerste Mercator Sapiens Stimulus uitgereikt aan prof. dr. Mariska Kret, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit Leiden. Aan deze prijs is een geldbedrag verbonden van 1 miljoen euro.

Over de Mercator Sapiens Stimulus
De Mercator Sapiens Stimulus is bedoeld voor een talentvolle jonge wetenschapper die innovatief en grensverleggend onderzoek doet. De prijs is mogelijk gemaakt door de Stichting Hartwig Foundation en zal vanaf 2024 jaarlijks uitgereikt worden.
De term ‘Mercator Sapiens’ (wijze koopman) is ontleend aan de feestrede van Casparus Barlaeus bij de inwijding van het Athenaeum Illustre, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam, in 1632.
De jury voor de Mercator Sapiens 2024 bestond uit prof. dr. A.H.G. (Alexander) Rinnooy Kan, voormalig voorzitter van de KHMW (voorzitter), prof. dr. I. (Ineke) Sluiter, voormalig president van de KNAW, prof. dr. C.C.A.M. (Stan) Gielen, voormalig voorzitter raad van bestuur NWO, en prof. dr. J.A. (André) Knottnerus, voormalig voorzitter van de WRR.
Aan de bijeenkomst werd meegewerkt door prof. dr. Louise Gunning-Schepers, voorzitter KHMW; prof. dr. Robbert Dijkgraaf, demissionair minister van OCW, prof. dr. Ben Feringa, hoogleraar organische chemie aan de Rijksuniversiteit Groningen en Nobelprijswinnaar, dr. Anna-Luna Post, postdoc aan de University of Cambridge, prof. dr. Alexander Rinnooy Kan, juryvoorzitter en prof. dr. Mariska Kret, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit Leiden, laureaat. Moderator was drs. Linda Hovius MBA, ondervoorzitter KHMW.

• Lees hier de tekst van de toespraak 'De traditie van private donaties voor wetenschap' door demissionair minister prof. dr. Robbert Dijkgraaf.
• Bekijk hier de PowerPoint bij de lezing van dr. Anna-Luna Post over Mercator Sapiens.
• Lees hier de laudatio, die werd uitgesproken door prof. dr. Alexander Rinnooy Kan.

Demissionair minister Robbert Dijkgraaf voert het woord.

Nobelprijswinnaar Ben Feringa weet de zaal te inspireren.

Over Mariska Kret
Mariska Kret is hoogleraar vergelijkende psychologie en affectieve neurowetenschappen aan de Universiteit Leiden, waar ze aan het hoofd staat van een grote onderzoeksgroep, het CoPAN-lab. Om meer te begrijpen van wat de mens drijft, bestudeert ze emoties vanuit een vergelijkend en evolutionair perspectief. Ze onderzoekt niet alleen emoties bij de mens, maar ook bij diersoorten die nauw aan de mens verwant zijn: mensapen zoals chimpansees, bonobo’s en orang-oetans. Voor haar onderzoek maakt Kret gebruik van observaties, niet-invasieve fysiologische metingen en computertaken. De manier waarop Kret, samen met haar team, computertaken inzet, is uniek in Nederland. Het stelt haar in staat een laagje dieper te kijken dan gezichtsexpressies en lichaamstaal die met het blote oog te observeren zijn, en die het mechanisme achter het observeerbare gedrag onthullen. Met een speciale camera gemonteerd onder het computerscherm kan precies vastgesteld worden waar een aap zijn aandacht op richt, en hoelang hij naar iets blijft kijken, wat iets zegt over de relevantie ervan voor het individu of de soort. Dit soort waarnemingen wordt gecombineerd met waarnemingen van fysiologische reacties zoals een versnelde hartslag of een verhoogde lichaamstemperatuur.
In 2022 ontving Kret een Ig Nobelprijs voor haar bevinding dat fysiologische synchronie een belangrijke rol speelt tijdens blind dates. Met haar populairwetenschappelijke boek Tussen glimlach en grimas (2022), haar maandelijkse wetenschapscolumn in NRC Handelsblad, publiekslezingen en mediaoptredens bereikt ze een breed publiek. Verder initieerde ze het ‘psychologielab op wielen’, een rondrijdend busje met wetenschappelijke apparatuur waarmee onderzoek kan worden gedaan op bijvoorbeeld markten en festivals. Voor haar outreach-activiteiten ontving ze in 2022 de ERC Public Engagement with Research Award.

Overhandiging Mercator Sapiens Stimulus

KHMW-voorzitter Louise Gunning-Schepers en juryvoorzitter Alexander Rinnooy Kan heffen het glas met de laureaat.

Mariska Kret licht haar onderzoeksplannen toe.

Het publiek luistert geboeid. V.l.n.r.: Anna-Luna Post, Linda Hovius, Ben Feringa en Jos Wienen.

Diner in de Gravenzaal van het stadhuis van Haarlem. Burgemeester Jos Wienen vertelt.

Foto's: Wardie Hellendoorn