De Koninklijke Hollandsche Maatschappij (KHMW) heeft de eerste Mercator Sapiens Stimulus toegekend aan prof. dr. Mariska Kret, hoogleraar Cognitieve Psychologie aan de Universiteit Leiden. De prijs, waaraan een geldbedrag verbonden is van 1 miljoen euro, wordt op 12 februari in Haarlem uitgereikt.
Over de Mercator Sapiens Stimulus
De Mercator Sapiens Stimulus gaat uit van de KHMW, het oudste wetenschappelijke genootschap van Nederland, en is mogelijk gemaakt door de Stichting Hartwig Foundation. De KHMW heeft als doel de wetenschap te bevorderen en een brug te slaan tussen wetenschap en samenleving. Dat doet de organisatie onder meer door het uitreiken van prijzen en het organiseren van lezingen en symposia.
De Mercator Sapiens Stimulus wordt dit jaar voor het eerst uitgereikt. De prijs is bedoeld voor een talentvolle jonge wetenschapper die innovatief en grensverleggend onderzoek doet.
De term ‘Mercator Sapiens’ (wijze koopman) is ontleend aan de feestrede van Casparus Barleaus bij de inwijding van het Athenaeum Illustere, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam, in 1632.
De jury voor de Mercator Sapiens 2024 bestond uit prof. dr. A.H.G. (Alexander) Rinnooy Kan, voormalig voorzitter van de KHMW (voorzitter), prof. dr. I. (Ineke) Sluiter, voormalig president KNAW, prof. dr. C.C.A.M. (Stan) Gielen, voormalig voorzitter raad van bestuur NWO, en prof. dr. J.A. (André) Knottnerus, oud-voorzitter WRR.
Prijsuitreiking op 12 februari
De prijsuitreiking vindt plaats op 12 februari, tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Hodshonhuis, de zetel van de KHMW in Haarlem. Aan deze bijeenkomst wordt onder meer meegewerkt door prof. dr. Robbert Dijkgraaf, demissionair minister van OCW, en prof. dr. Ben Feringa, Nobelprijswinnaar. De laudatio wordt voorgelezen door de juryvoorzitter, prof. dr. Alexander Rinnooy Kan. Tot besluit zal de laureaat, prof. dr. Mariska Kret, een presentatie geven over haar onderzoek. Meer informatie
Mariska Kret, winnaar van de eerste Mercator Sapiens Stimulus
Over Mariska Kret
Mariska Kret is hoogleraar vergelijkende psychologie en affectieve neurowetenschappen aan de Universiteit Leiden, waar ze aan het hoofd staat van een grote onderzoeksgroep, het CoPAN-lab. Om meer te begrijpen van wat de mens drijft, bestudeert ze emoties vanuit een vergelijkend en evolutionair perspectief. Ze onderzoekt niet alleen emoties bij de mens, maar ook bij diersoorten die nauw aan de mens verwant zijn: mensapen zoals chimpansees, bonobo’s en orang-oetans.
Voor haar onderzoek maakt Kret gebruik van observaties, niet-invasieve fysiologische metingen en computertaken. Ze werkt samen met verschillende Nederlandse dierentuinen. De manier waarop Kret en haar onderzoekers computertaken inzetten, is uniek in Nederland. Het stelt haar in staat om een laagje dieper te kijken dan gezichtsexpressies en lichaamstaal die met het blote oog te observeren zijn, en het mechanisme achter het observeerbare gedrag onthullen. Met een speciale camera gemonteerd onder het computerscherm kan precies vastgesteld worden waar een aap zijn aandacht op richt, en hoelang hij naar iets blijft kijken, wat iets zegt over de relevantie ervan voor het individu of de soort. Dit soort waarnemingen wordt gecombineerd met waarnemingen van fysiologische reacties zoals een versnelde hartslag of een verhoogde lichaamstemperatuur.
Kret benadrukt dat dieren voor haar onderzoek nergens toe gedwongen worden. ‘We zetten een computerscherm neer in het verblijf, en dan hopen we dat een aap erachter gaat zitten. Een natuurlijke situatie is het uiteraard niet, maar de meeste apen vinden het leuk om achter de computer te gaan zitten. Ze vinden het ook fijn om cognitief uitgedaagd te worden. Ze doen alleen mee als de taken leuk zijn. Als zij het niet leuk vinden, moet ik met een beter idee komen.’
In 2022 ontving Kret een Ig Nobelprijs voor haar bevinding dat fysiologische synchronie een belangrijke rol speelt tijdens blind dates. Hiervoor heeft ze onder meer onderzoek gedaan onder de bezoekers van muziekfestival Lowlands. Met haar populairwetenschappelijke boek Tussen glimlach en grimas (2022), haar maandelijkse wetenschapscolumn in NRC Handelsblad, publiekslezingen en mediaoptredens bereikt ze een breed publiek. Verder initieerde ze het ‘psychologielab op wielen’, een rondrijdend busje met wetenschappelijke apparatuur waarmee onderzoek kan worden gedaan op bijvoorbeeld markten en festivals. Voor haar outreach-activiteiten ontving ze in 2022 de ERC Public Engagement with Research Award.
Kret vindt het belangrijk een brug te slaan tussen wetenschap en samenleving. In haar columns in de NRC betoont ze zich voor een wetenschapper soms opmerkelijk openhartig. Zo wijdde ze 20 januari een column over de positie van vrouwen en specifiek jonge moeders in de wetenschap. ‘Ik denk dat het geloofwaardiger is als ik mezelf kwetsbaar durf op te stellen’, zegt ze. ‘Ik vind het niet altijd makkelijk om over deze onderwerpen te schrijven, integendeel. Maar als ík erover durf te praten, zullen anderen dat misschien ook gaan doen. Want als niemand erover praat, weten anderen er ook niet van.’
Drie wetenschapsmusea – NEMO Science Museum, Rijksmuseum Boerhaave en Teylers Museum – hebben een prijs in het leven geroepen die excellente wetenschapscommunicatie bekroont: de Irispenning. Doelstelling is het stimuleren van originele en effectieve vormen van wetenschapscommunicatie. De prijs van € 10.000,- wordt jaarlijks uitgereikt op de Avond van Wetenschap & Maatschappij. Het prijzengeld wordt beschikbaar gesteld door de KHMW. De prijs werd in 2019 toegekend aan Robbert Dijkgraaf, in 2020 aan Lowlands Science, in 2021 aan Marion Koopmans, in 2022 aan Universiteit van Nederland en in 2023 aan Ionica Smeets. 